Γιατί οι Έλληνες δεν μπορούν να κάνουν κράτος;

(Του Χαρίτωνα Καρανάσιου)

Ζούμε στο 2013, και ακόμη προσπαθούμε μετά από 182 χρόνια ελληνικού κράτους να οργανώσουμε επιτέλους κράτος. Mε το στανιό βέβαια, υπό την πίεση μνημονίων, τρόικας και ΕΕ. Eίμαστε λοιπόν τόσο ανίκανοι ως λαός; Δικαιολογίες υπάρχουν, αλλά επιτέλους είμαστε στο 2013! Έχει κανένα πρόβλημα το DNA μας, μάς καταράστηκε κανείς, μήπως συνωμοτούν κάποιοι εναντίον μας, μήπως έχει κάποια μυστήρια αύρα ο τόπος μας;

Τίποτε από όλα αυτά. Tο κεφάλι μας το ξερό φταίει. Yπάρχει όμως μια σοβαρή ένσταση: Aπό την Aρχαιότητα ώς σήμερα οι Έλληνες δεν μπορούν να οργανωθούν σε κράτος. Μετά από πολλούς αιματηρούς εμφύλιους πολέμους, Φίλιππος και Αλέξανδρος ένωσαν τους Έλληνες με τη βία, εισάγοντας νοοτροπία, αρχαϊκή, αριστοκρατική, αντί της δημοκρατίας. Μετά τον Αλέξανδρο οι Επίγονοι αλλά και οι ελληνικές πόλεις αλληλοσπαράχθηκαν και πάλι, ώστε η Ελλάδα να υποταχθεί στη Ρώμη, η οποία μεταλλάχθηκε στο λεγόμενο Βυζάντιο, τη Ρωμανία. Στο νέο κράτος ίσχυε η ρωμαϊκή οργάνωση και ο νόμος, μαζί με τον ελληνικό πολιτισμό και τον χριστιανισμό. Σιγά σιγά όμως, μετά τη Φραγκοκρατία, η ελληνική πλέον Ρωμανία διασπάστηκε σε κρατίδια και δεσποτάτα, ενώ οι εμφύλιοι πόλεμοι ακόμη μια φορά ήσαν καταστρεπτικοί. Αποδείχθηκε και πάλι ότι η ελληνική νοοτροπία δεν άντεχε το μεγάλο κράτος. Στην Τουρκοκρατία ο Ελληνισμός οργανώθηκε σε Κοινότητες (στην Πελοπόννησο σε «τζάκια»), και επέτυχε με θαυμαστό τρόπο την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική πρόοδο και την απελευθέρωση. Το νέο κράτος και πάλι τα έκανε θάλασσα, καθώς κοτζαμπάσηδες και πολιτικά τζάκια κατέστρεψαν τη χώρα. Mήπως λοιπόν φταίει η ράτσα μας;

Yπάρχει όμως και η άλλη όψη του νομίσματος: Οι Έλληνες δεν μπορούν την εξουσία από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα, είναι εξουσιομανείς, ενώ δεν αντέχουν το μεγάλο κράτος. Ο Έλληνας δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι θα υπακούει σε βασιλιά-δυνάστη, αλλά θεωρούσε ότι ο πολίτης είναι ελεύθερος και συνυπεύθυνος σε μια δημοκρατική πολιτεία στα όρια της πόλης-κράτους. Μην μας ξενίζει λοιπόν που ακόμη και ο Αριστοτέλης θεωρούσε τους Πέρσες βάρβαρους και ζώα. Στα μάτια των Ελλήνων δεν ήσαν άξιοι να ονομάζονται άνθρωποι ελεύθεροι, καθότι προσκυνούσαν έναν βασιλιά-αφέντη. Και αφέντη έχουν μόνον τα ζώα. Επίσης, έχει αποδειχθεί ιστορικά, ότι η ελληνική φυλή, από την Αρχαιότητα και ώς τις σημερινές μεταλλάξεις της, έχει να επιδείξει χαρακτήρα ισχυρό, παρορμητικό, εξουσιαστικό, ανθρώπους με ευφυΐα, πρωτοβουλία, πείσμα, και με πολλή ξεροκεφαλιά. Γιατί όμως είμαστε ανίκανοι να «φτιάξουμε» κράτος;

Η απάντηση βρίσκεται νομίζω σε δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η πρόσφατη ιστορία μας. Το νέο κράτος βασίστηκε από την αρχή στη νοοτροπία των κοτζαμπάσηδων και των πελατειακών σχέσεων, καθώς δεν υπήρχε ούτε και δημιουργήθηκε ποτέ σοβαρή αστική τάξη στην Ελλάδα. Οι κοτζαμπάσηδες παρέδωσαν την εξουσία της χώρας στους ξένους από την αρχή, και αυτοί έγιναν μεταπράτες της εξουσίας, όπως και επί Οθωμανών. Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες κυβερνούσαν τα τζάκια (παλαιά και νέα) και τα κακέκτυπά τους στην επαρχία.

Υπάρχει όμως και η άλλη όψη, ο λαός. Ο λαός, επειδή ακριβώς είναι αμόρφωτος, όχι τόσο γνωστικά αλλά κοινωνικά, και έχοντας μεγάλη τοπικιστική εσωστρέφεια, ένιωθε πάντα την ανάγκη για έναν εθνάρχη, εθνοσωτήρα (έψαχνε υποσυνείδητα την ασφάλεια του πατέρα και τη στοργή της μάνας θα έλεγαν οι ψυχολόγοι), ώστε να καλύψει τις ανασφάλειες και φοβίες του. Ποτέ δεν εμπιστεύτηκε τον εαυτό του και τους λιγοστούς αυθεντικούς εκπροσώπους του, αλλά προτίμησε για πρωθυπουργό ακόμη και έναν μειωμένης νοητικής αντίληψης πολιτικό, λόγω συμπλεγματικού συνδρόμου για ασφάλεια. Για τον ίδιο λόγο ψήφισε τα μνημόνια και δέχεται έναν ανύπαρκτο πρωθυπουργό. Σήμερα η αστική τάξη (μάλλον η κατά βάσιν αγροτική-επαρχιακή νοοτροπία και η εσωστρέφεια) των Ελλήνων περνά μια δύσκολη εφηβεία, και καλείται με το στανιό, αφού μόνη της αρνούνταν επί δεκαετίες να ενηλικιωθεί, να μεταλλαχθεί σε αστική νοοτροπία και εξωστρέφεια.

Ο δεύτερος λόγος είναι ίσως σημαντικότερος: Είναι το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα. Η Ελλάδα είναι όλο βουνά και θάλασσα, που καθιστούν την επικοινωνία των περιφερειών της δυσχερή. Από τη Ρόδο ώς στην Κέρκυρα και από τον Έβρο ώς την Κρήτη οριοθετείται ένας χώρος, στον οποίο δύσκολα κάποια εξουσία θα μπορούσε να επιβληθεί. Επίσης, η εναλλαγή τοπίου, συνεχή βουνά, πεδιάδες, οροπέδια, νησιά και θάλασσα, αποτελούν φυσικά γεωγραφικά όρια για επιμέρους επαρχίες, οι οποίες ακόμη και σήμερα δεν μπορούν να έχουν εύκολα επαφές. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, ο τοπικισμός και η αμφισβήτηση της κεντρικής εξουσίας είναι αναπόφευκτα. Ακριβώς όμως αυτά τα στοιχεία, μαζί με το ήπιο εύκρατο κλίμα (ήλιος και θάλασσα), κατέστησαν τους κατοίκους εκατέρωθεν του Αιγαίου ανήσυχους, δραστήριους, τολμηρούς. Δεν είναι τυχαίο που ο Όμηρος, ο Σωκράτης, ο Σοφοκλής, η Δημοκρατία, η Φιλοσοφία και το Θέατρο γεννήθηκαν στις ακτές του Αιγαίου, και όχι σε κάποια μογγολική στέππα ή σε κάποια ζούγκλα της Αφρικής και του Αμαζονίου. Υπάρχει και τρίτος λόγος, ο πολιτισμικός χαρακτήρας και η χριστιανορθόδοξη πίστη, σε αντίθεση με τη δυτική καλβινοκαθολική αλλά και τη μοιρολατρική ισλαμική καθώς και την ασιατική μυστικιστική αντίληψη του κόσμου. Το θέμα όμως είναι μεγάλο και το αφήνω.

Οι Δυτικοί, όχι απλώς έχουν άλλη κουλτούρα, αλλά υπάρχει χάσμα πολιτισμικό μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Σε ό,τι αφορά το κράτος, οι Δυτικοί ξέρουν από οργανωμένη συλλογικότητα, βασισμένη στον αυστηρό νόμο αλλά και το συμφέρον, χωρίς πολλά περιθώρια για αλληλεγγύη στην καθημερινότητα. Εμείς, αντιστρόφως, ποτέ δεν είχαμε συλλογικότητα κατοχυρωμένη νομικά και ως κουλτούρα, είχαμε όμως μέχρι πρότινος φιλότιμο και αλληλεγγύη, που χάθηκαν κι αυτά με την όποια άνεση πετύχαμε μετά τη Μεταπολίτευση. Λείπει το ενδιάμεσο: Συλλογικότητα και ανθρωπιά από ελευθερία, και όχι από καταναγκασμό κάποιου νόμου. Ο νόμος και οι θεσμοί μάς επιβάλλονται τώρα βάναυσα από την ΕΕ, μένει να αποδείξουμε αν διαθέτουμε ανθρωπιά και φιλότιμο.

Ως συμπέρασμα προς τα ανωτέρω, οι Έλληνες είμαστε λαός ευφυής με έντονο ατομισμό και ικανότητες λόγω μεγάλης παράδοσης, φυσικού περιβάλλοντος και κλίματος. O δυναμισμός όμως του Έλληνα εμπεριέχει πολύ εγωισμό και εσωστρέφεια, που αποτρέπει τη συνεργασία. Έτσι, ο Έλληνας προτιμά έναν λαοπλάνο ή έναν ξένο δυνάστη παρά να συνεργάζεται με τον γείτονα. Aκόμη και στο ποδόσφαιρο, όλοι οι Έλληνες προπονητές της εθνικής ομάδας απέτυχαν! Δυστυχώς, ο έξυπνος και ικανός, αλλά εγωιστής Έλληνας θέλει τον Γερμανό του, για να τον οργανώσει, με το αζημίωτο βέβαια.

Bασιζόμενοι λοιπόν στον χαρακτήρα του Έλληνα, η λύση στη σημερινή κρίση είναι η Αυτοργάνωση. Ο Έλληνας ανθίζει στις μικρές Κοινότητες, όπως το έχει αποδείξει στην Iστορία του. Αυτό δεν σημαίνει αναρχία, αλλά οργάνωση με κοινοτικό πνεύμα αλληλεγγύης. Πρέπει να πάρουμε τις τύχες στα χέρια μας. Πρέπει απλώς να συνεργαστούμε σε επίπεδο Δήμων και Περιφέρειας, αλλά και να αναλάβουμε πρωτοβουλίες. Αφήνοντας κατά μέρος πολιτικούς, Τοπική Αυτοδιοίκηση και Eκκλησία, που περί άλλων τυρβάζονται, αποτελεσματικό μπορεί να αποδειχθεί το μοντέλο των πρωτοβουλιών αλληλεγγύης, που φυτρώνουν σαν μανιτάρια σε όλη την Ελλάδα, δείγμα ότι ο λαός μας ξέρει να συσπειρώνεται στον πόνο και τη φτώχεια. Ακόμη και ομάδες αυτοαποκαλούμενων αναρχικών σε συνοικίες της Αθήνας οργανώνουν ανταλλαγές προϊόντων, αγορές χωρίς μεσάζοντες και πολιτιστικές εκδηλώσεις! Έχει και η αναρχία (= ανοργανωσιά) τα καλά της: Ποτέ δεν καταρρέει πλήρως, γιατί ακριβώς δεν είναι οργανωμένη και έχει τους δικούς της κανόνες και τρόπους επιβίωσης. Η Γερμανία σε παρόμοια περίπτωση θα είχε σκάσει σαν καρπούζι…

Μια επικίνδυνη λεπτομέρεια όμως: Το μοντέλο της ανάπτυξης σε επίπεδο Περιφέρειας αντί της Κοινότητας ενέχει τον κίνδυνο του κατακερματισμού της χώρας με την προώθηση φυγόκεντρων τάσεων. Ήδη υπάρχει αρκετή προπαγάνδα, πέρα από τη Θράκη μας, και με την Κρήτη. Κάποιες Περιφέρειες, όπως και η Δυτ. Μακεδονία, είναι ευάλωτες στις ορέξεις διάλυσης της χώρας από τα μεγάλα κράτη, κυρίως τη Γερμανία. Οι Γερμανοί πάντα δουλεύουν με μειονότητες, τις οποίες χρησιμοποιούν ως επιχείρημα για επέμβαση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που υπάρχει έντονη χρηματοδότηση διατριβών Ιστορίας και προγραμμάτων στην ΝΑ Ευρώπη για τις μειονότητες. Οι ιστορικοί μας το γνωρίζουν καλά. Αν ακούσετε ότι κάποια Περιφέρεια δανείστηκε απευθείας από ξένη τράπεζα ή κράτος, να περιμένετε πιέσεις σε εθνικό επίπεδο.

Αυτοργάνωση και πρωτοβουλία: Αυτό είπαμε και τριάντα συνάδελφοι, και ξεκινήσαμε μια προσπάθεια στον χώρο που γνωρίζουμε. Έτσι, τρεις μέρες πριν φύγει ο χρόνος του ιωβηλαίου των 100 χρόνων ελεύθερης Κοζάνης, ιδρύσαμε την ανεξάρτητη «Εταιρεία Δυτικομακεδονικών Μελετών» (Ε.ΔΥΜ.ΜΕ.) για την προώθηση της Ιστορίας και του Πολιτισμού της Περιφέρειάς μας. Αυτό ξέρουμε, αυτό προωθούμε. Αυτό πρέπει να κάνει καθένας στον τομέα του. Ιδιωτική πρωτοβουλία, όχι όμως νεοφιλελεύθερη ούτε ατομικιστική, αλλά προς «κοινήν ωφέλειαν», όπως έλεγαν οι λόγιοι και οι έμποροι στην Τουρκοκρατία. Και βέβαια στοχεύουμε, μαζί με τις περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες που διαθέτουν τα μέλη, να αφιερώσουμε προσωπικό χρόνο και ενέργεια προς τον κοινό σκοπό.

Kανείς δεν θα σώσει κανέναν. Kαθένας πρέπει να αφυπνιστεί και να διεκδικήσει, να συν-οργανώσει, να συγκρουστεί, να στηρίξει, να προχωρήσει την κοινωνία με πρωτοβουλίες, και τέλος πάντων να κάνει ευσυνείδητα τη δουλειά του, έχοντας υπόψιν ότι αποτελεί ζωντανό και ενεργούν πρόσωπο με λόγο και πνεύμα σε μια ανθρώπινη κοινωνία. Τόσο απλά. Όλα κρίνονται σε βάθος χρόνου. Η ουσία ξέρει να περιμένει. Το ψεύτικο φωνασκεί, αλλά σαπίζει εύκολα και χάνεται. Μόνον το αυθεντικό μένει. Δουλειά αθόρυβα και υπομονή. Είναι ο καιρός της αυτοσυνείδησης, του πόνου και της υπομονής.